Vierkleur

Rijwielfabriek De Vierkleur

Haagse bloeiperiode

Het precieze jaar van oprichting van rijwielfabriek De Vierkleur is niet bekend, maar het zal in de 1890er jaren gelegen hebben. Vast staat dat Nanne Veenstra uit Den Haag in mei 1900 het fietsmerk De Vierkleur liet deponeren en in 1903 op een kruispunt aan de Laan van Meerdervoort een nieuwe rijwielfabriek liet bouwen. De merknaam Vierkleur duidt erop dat Veenstra sympathie koesterde voor de Zuid-Afrikaanse boeren, die sinds eind 1899 onder aanvoering van Paul Kruger in strijd waren met de Engelsen in dat land.

Vierkleur-fabriek, 1914
Kruispunt Laan van Meerdervoort / Edisonstraat / Fahrenheitstraat in Den Haag (1914). Links het statige gebouw van De Vierkleur.
Foto beschikbaar gesteld door Patrick van Griethuysen

In 1905 werd de firma Veenstra & Co. omgevormd tot "Rijwielfabriek De Vierkleur NV" met Veenstra als enige directeur, twee geldschieters traden als commissarissen op. Het geplaatste bedrijfskapitaal bedroeg f 200.000 wat toen een fiks bedrag was. En inderdaad: De Vierkleur hoorde in de tijd rond 1910 in het rijtje van de meest bekende Nederlandse fietsfabrieken thuis, samen met Burgers, Fongers, Simplex, Eysink, Gruno en Gazelle. Maar anders dan deze kende de Vierkleur maar een korte bloeiperiode. In een advertentie van 1910 staat nog te lezen: "Geen enkele Nederlandsche fabriek, behalve De Vierkleur, 's-Gravenhage, behaalde ooit te Parijs en Londen op internationale tentoonstellingen de hoogste onderscheiding, n.l. Grand Prix en Gouden Eerekruis". Een jaar later werd het bedrijfskapitaal gereduceerd tot de helft. In 1912 werd het bedrijf overgenomen door grossier J.F. Smits uit Rotterdam, en in 1917 werd de fabriek opnieuw verkocht. Over de achtergronden kan alleen gegist worden.


Vierkleur-affiche uit de begintijd

"De Vierkleur" van J. Witmondt, Amsterdam

De koper van rijwielfabriek De Vierkleur was Jacob Witmondt uit Amsterdam, een bekend figuur binnen de rijwielhandel. Burgers-directeur Kilsdonk had bij Witmondt als jongeman "het vak" geleerd.

Fa. Witmondt,
Prinsengracht, Amsterdam

Firma J. Witmondt, Prinsengracht, Amsterdam
(bron: Gemeentearchief Amsterdam)

Witmondt had zijn bedrijf in 1897 opgericht. Hij was een actief lid van de RAI en importeerde fietsen en vooral motorfietsen en automobielen. Het merendeel van zijn twee- en vierwielers kwam uit Engeland, met als meest bekende (motor)fietsmerken Royal Enfield en New Hudson. Tevens exporteerde hij deze naar Nederlands Indië en had hij een grossierderij.

     Op fietsgebied voerde hij de eigen merken Postillon, The Rembrandt en The Cullinan Bicycle, vermoedelijk allemaal doorverkoop van buitenlandse (Engelse) fietsen onder eigen merk. Van een eigen fietsproductie zal geen sprake geweest zijn. Daarnaast werd hij in de jaren '20 hoofdagent voor Nederland van de Brooks-zadelfabriek.

     Toen Witmondt in 1917 De Vierkleur had gekocht, verhuisde hij de fabriek van Den Haag naar Amsterdam, Prinsengracht 196. Over de activiteiten van De Vierkleur in Amsterdam is weinig bekend, maar de omvang ervan moet veel geringer geweest zijn dan vroeger in Den Haag. In de jaren '20 verplaatste Witmondt De Vierkleur nog drie keer: eerst naar Prinsengracht nr. 261 en in 1923 naar nr. 289. Witmond's oorspronkelijke bedrijf zat op de Prinsengracht nr. 291-293, met andere woorden: hij vestigde De Vierkleur pal naast zijn grossierderij annex import-export-bedrijf. Weer een paar jaar later betrok hij een vierde pand in dat rijtje waarbij de Vierkleur opschoof naar nr. 287. Opvallend is dat Witmondt de twee zaken altijd strikt gescheiden hield. Uit oude prijslijsten en advertenties is nergens af te leiden dat de ene zaak met de andere te maken had.

     Een teken voor de beperkte activiteiten van rijwielfabriek De Vierkleur in de Amsterdamse jaren is ook, dat er bijna niets over terug te vinden is, ook geen bewaard gebleven fietsen. In een Vierkleur-prijscourant van 1937 worden alle modellen opgenoemd: gewone heren- en damesfietsen, een race-/sportfiets, kinderfietsen, een dienstrijwiel en een transportfiets - het gewone gamma in die tijd, voor bijzondere constructies was er geen ruimte. Daarbij mag niet vergeten worden dat Jacob Witmondt zelf toen al 72 jaar was en voor zover bekend geen opvolger of jongere hulp uit de eigen familie had.

emailllebord Vierkleur

Vierkleur-emaillebord (foto: A. Haasnoot)

Witmond's broer (of mogelijk neef) H. Witmondt, die in de handelszaak van begin af aan had meegewerkt, overleed al in 1928, het jaar waarin Witmondt ook het hoofdagentschap voor de gerenommeerde Humber-fietsen en motorfietsen verkreeg. Een jaar later kwamen daar nog de Peugeot-automobielen bij. Deze tak van Witmondt's activiteiten draaide altijd beter dan de fietsfabriek. Maar met de oorlog kwam er een abrupt einde aan beide zaken: Witmondt was joods. In maart 1941 werd hij gedwongen om ontslag te nemen uit de ondernemingen en in september 1942 werd hij, 78-jarig, in Auschwitz om het leven gebracht. Rijwielfabriek De Vierkleur werd in januari 1943 op last van de bezetter geliquideerd.

Pas in 1960 herleeft het fietsmerk "Vierkleur" - de Amsterdamse rijwielhandelaar G. Bouma deponeert het merk op zijn naam. Met de glorietijd in het begin van de 20e eeuw heeft dat echter niet meer veel te maken.

Heeft u zelf een oude Vierkleur-fiets? Geef hem dan op voor de fietsendatabank! Hoe u dat doet leest u hier.

Last update: 11-2-2009